श्री कृष्णाबाई उत्सव कमेटी ट्रस्ट , कराड.

      चाफळचे बाजीपंत करकरे यांनी कोकणात बसवण्यासाठी उत्तर हिंदुस्थानातुन एक पांढऱ्या पाषाणाची देवीची मूर्ती करून आणली पण त्यांच्या पत्नीला ही मूर्ती कराड येथे कृष्णाकाठी स्थापन करावी असा दृष्टांत झाला व त्यांनी ती कराडच्या अंताजी बहिरव आवटे यांच्याकडे सुपूर्त केली व त्यांनी एक कृष्णाकाठी एक झोपडी वजा मंदिर सध्याच्या जागेत या देवीची स्थापना केली ! पुढे भगवंतराव पंतप्रतिनिधी यांच्या पत्नी राजसबाई यांच्याकडे कामाला असलेला एक गुजराती ब्राह्मण आश्रीत निपुत्रिक मरण पावला त्यामुळे त्याची बेवारस झालेली तीन हजार रुपयांची मालमत्ता वापरून मूळ जागी सध्याच्या जागी दगडी बांधकाम असलेल्या देवळाच्या बांधकामाचा खर्च केला, ही कृष्णाबाई ची मूर्ती दशभूजा सिंहारुढ असून महिषासुराचा वध करतानाची आहे ती कृष्णानदी प्रवाहकडे बघते असेच वाटते ! बहुसंख्य कराडकरांची अत्यंत श्रध्दा असणारे हे दैवत असुन कराड येथील कृष्णानदीच्या घाटावर श्रीकृष्णाबाई चे हे सुप्रसिद्ध मंदिर आहे , या श्रीकृष्णाबाईचा प्रतिवर्षी उत्सव चैत्र वैद्य प्रतिपदेपासून वद्य चतुर्थी पर्यंत पंतप्रधिनिधी संस्थाना मार्फत होत असे पुढे प्रतिनिधींनी कराड शहर ब्रिटिशांना दिल्यानंतर १८९१ च्या सुमारास ग्रामस्थांनी वर्गणी करून हा उत्सव साजरा करण्यास सुरुवात केली व तो चालू राहीला. १९५७ पासून उत्सवास व्यापक स्वरूप प्राप्त झाले, उत्सव काळात त्यावेळी असलेल्या कृष्णेच्या वाळवंटात मोठा मंडप उभा करून तेथे उत्सव मूर्तीची स्थापना केली जात असे, आता या काही वर्षांपूर्वीपासून घाटावरच मांडव घालून उत्सव साजरा केला जातो ! हनुमान जयंतीच्या दिवशी उत्सव मूर्ती श्रीकृष्णाबाईंच्या पुजाऱ्यांच्या घरून नगरप्रदक्षिणे मार्गे मिरवत घाटावर आणली जाते. या सर्वासाठी श्री कृष्णाबाई उत्सव कमेटीचा ट्रस्ट ही एक नोंदणीकृत धर्मादाय समिती स्थापन झाली व लोकवर्गणीतून दानशूर व्यक्तींनी दिलेल्या वर्गणी व महाप्रसाद यातुन उत्सव साजरा केला जातो यासाठी सुरवातीपासून कराड शहरातील शेठ प्रेमराज किसनलाल लाहोटी, शेठ गंगाभिसन जयनारायण बंग या दानशूर व्यापाऱ्यांनी एकेक दिवसाच्या महाप्रसादाची जबाबदारी उचलली होती, ती परंपरा त्यांच्या कुटुंबीयांनी व वंशज यांनी अजूनही चालू ठेवली आहे त्यामध्ये वांकर कुटुंबीय महामुनी कुटुंबीय यांची भर पडली आहे, एका दिवस इतरही दानशूर व्यक्तीही हातभार लावतात व चार दिवस महाप्रसाद दिला जातो, यासाठी गव्हाची खीर व वांग्याची भाजी असा पारंपारिक महाप्रसाद सर्व भक्तांना दिला जात होता व वाळवंटात पंगती होत होत्या पण अलीकडे या पंचवीस एक वर्षात यामध्ये बऱ्याच सुधारणा होत जाऊन कमेटीच्या जुन्या कृष्णाबाई मंगल कार्यालयामध्ये पंगत पद्धतीने सर्व भक्तांना महाप्रसाद दिला जातो यात प्रसिद्ध गव्हाची खीर, वांग्याची भाजी आमटी भात कोशिंबीर वगैरे विविध पदार्थांचा समावेश असतो अन्नदानाबरोबरच तीन वेळा आरती, धार्मिक कार्यक्रम, भजनसेवा, किर्तन सेवा, विविध प्रकारचे सांस्कृतिक कार्यक्रम सवाद्य मिरवणूक नगरप्रदक्षिणा हे दरवर्षी उत्साहाने साजरे होतात, उत्सवात मंगळवारी वा शुक्रवारी श्रीकृष्णाबाईचे हळदीकुंकू झाल्यानंतर मग कराड मधील घरोघरी चैत्रगौरी व हळदीकुंकू करण्याची प्रथा आहे ! शेवटच्या दिवशी चतुर्थीला यात्रा भरते व त्यानंतर पालखीतुन देवीची नगरप्रदक्षिणा व नंतर व्यंकटेश मंदिराच्या चौकात रात्री येसुबाईच्या जत्रेने उत्सवाची सांगता होते. ह्या सर्वाचे नियोजन व कार्यवाही श्री कृष्णाबाई उत्सव कमेटीचा ट्रस्ट चे विश्वस्त सदस्य अनेक कार्यकर्ते, पुजारी, किर्तनकार, भजनी मंडळे, पालखीचे व विविध परंपरागत मानकरी, सेवक , वाजंत्री ढोलताशा पथके, स्वयंपाकी, निमंत्रित कलाकार, दानशूर नागरिक मिळुन करतात.. अगदी सुरुवातीच्या काळात कै महादेव विनायक खंडकर, कै तुकाराम हरी शिंदे, कै बाळकृष्ण शिखरे, कै वसंतराव वराडकर, कै दिगंबर काशीनाथ पालकर यांचा मोलाचा सहभाग व मार्गदर्शन लाभले होते आणि आता आनंद अच्युतराव पालकर, विठ्ठलराव बाळकृष्ण शिखरे, प्रतापराव उर्फ बाळासाहेब नलावडे, विद्याधर गोखले, अभय लाटकर इतर विश्वस्त यांच्या मार्गदर्शनाखाली संस्थेचे काम उत्साहात चालू आहे. याशिवाय ट्रस्टची विविध सामाजिक कार्ये व उपक्रम चालू असतात श्रीकृष्णाबाई उत्सवा खेरीज पंतांच्या कोटाच्या सुरवातीला जुने कृष्णाबाई मंगल कार्यालय आणि सोमवार पेठ येथे नविन कृष्णाबाई सांस्कृतिक केंद्र अशी दोन भव्य सांस्कृतिक सभागृहे संस्थेने सामाजिक योगदानातुन उभी केली आहेत व तेथे परिसरातील नागरिकांची अनेक मंगल कार्ये व इतर सांस्कृतिक कार्यक्रम होतात.
शब्दांकन: शंतनु श्रीपाद पेंढारकर
( संदर्भ ग्रंथ: कराड समग्रदर्शन लेखक प्रा विद्याधर गोखले व प्रा का. धों. देशपांडे )